تیم علمی _ تحقیقاتی لعل حیات وسام

دکتر فخرالدین عابد*، دکتر تیمور لطیفی، مهندس ضیاالدین عابد، خانم دکتر محمدپور و خانم مهندس جهاندار*

*نویسندگان مسئول

هر چند مبحث تنظیم جیره با پروتئین خام در تغذیه طیور سال هاست در جهان به عنوان یک معیار از اولویت های اصلی خارج شده است اما همچنان پرورش دهندگان طیور (به عنوان مشتریان این تولیدات) فشار زیادی بر تولید کنندگان بابت حفظ سطوح قدیمی پروتئین در جیره وارد می کنند و این نوع تقاضای بازار، تولیدکنندگان را از بکارگیری دستاوردهای علمی روز دنیا  باز می دارد. همچنین استفاده از منابع پروتئینی با کیفیت پایین (قابلیت هضمی پایین)، نیز به دلیل تمرکز بر روی پروتئین خام دارای توجیه می باشد. نگرانی های عمومی در ارتباط با دفع نیتروژن ، موجب تمرکز متخصصین بر روی شاخص هایی با راندمان بالاتر در مقایسه با پروتئین خام شده است.

پاسخ به چند پرسش متداول برای انتخاب جیره مناسب اساسی می باشد:

• آیا همیشه افزایش سطح پروتئین خام معیاری برای برآورده نمودن نیازها گله طیور است؟ (هر چه پروتئین خام بالاتر، جیره بهتر؟)
• آیا می توان نیازمندی های گله های سویه های جدید طیور را با راندمان بالاتری تامین نمود بطوریکه دفع نیتروژن به حداقل خود برسد؟
• چگونه می توان تفاوت کیفیت پروتئین خام از منابع مختلف مواد مغذی را در جیره نویسی تعدیل و استاندارد تر نمود؟

کیفیت، رسیدن به استاندارد نیست، بلکه بهبود و ارتقای مستمر آنست. (لعل حیات وسام)

مقدمه:

بهینه نمودن سطح مواد مغذی جیره طیور با هدف بالاترین راندمان اقتصادی و تولید محصولات باکیفیت مطلوب از جمله مهمترین اهداف در علم تغذیه می باشد.  اسیدهای آمینه آزاد به همراه پروتئین خوراک، بخش عمده ای از هزینه های جیره طیور را به خود اختصاص می دهند. البته تأثیر اقتصادی اسیدهای آمینه بیشتر از این مقدار است، زیرا کمبود آنها می تواند تولید و سلامت پرنده را بشدت تحت تأثیر قرار دهد.

در تغذیه طیور، دو مرحله اساسی وجود دارد، نخست تعیین دقیق تر احتیاجات و سپس تأمین آنها از منابع مختلف مواد خوراکی. برآورد دقیق نیاز اسیدهای آمینه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است و عوامل متعددی میزان نیاز به یک اسید آمینه را در طیور تحت تأثیر قرار می دهند  از جمله عوامل تغذیه ای ( تراکم انرژی قابل متابولیسم از طریق تغییر در مصرف خوراک، سطح پروتئین و حضور بازدارنده های پروتئاز)، عوامل محیطی ( بیماری، تراکم بالا، تنش های گرمایی و سرمایی از طریق تغییر مسیر متابولیک و تغییر جذب نسبی بعضی از اسیدهای آمینه در روده در دمای بالا و یا کاهش زیست فراهمی اسیدهای آمینه ای مثل آرژنین در دمای بالا) و عوامل  فیزیولوژیکی ( جنس، نرها به اسید آمینه بیشتری نیاز دارند زیرا حداکثر ابقاء ازت در آنها بالاتر است ، ظرفیت تولید گوشت خالص که در نژادهای مختلف متفاوت است و همچنین سن پرنده). برای همین شاید علمی تر باشد که سطح نیاز مواد مغذی از جمله اسیدهای آمینه را در یک دامنه ای از سطح حداقلی تا سطح حداکثری در نظر بگیریم (شکل ۱).

عدم تأمین اسیدهای آمینه با مقادیر متعادل و کافی، مشکلاتی را ایجاد می کند. برطبق قانون حداقل های لیبیگ کمبود یک اسیدآمینه ضروری از عملکرد سایر اسیدهای آمینه که مقدار آنها کافی باشد ممانعت خواهد کرد. امروزه به خوبی  نشان داده شده است که مهمترین عامل مؤثر بر بازدهی مصرف پروتئین برای تولید گوشت یا تخم مرغ توازن اسیدهای آمینه خوراک می باشد و ترکیب و مقدار اسیدهای آمینه جذب شده به شدت تحت تأثیر جیره است. لذا بر اساس فرضیه پروتئین ایده آل، در تعیین احتیاجات پروتئینی طیور نه تنها ترکیب اسیدهای آمینه، بلکه قابلیت جذب و ابقای آنها نیز مد نظر قرار می گیرد.

اسیدهای آمینه از اجزاء حیاتی جیره هستند که نقشی اساسی در عملکردهای طبیعی فیزیولوژیکی، متابولیکی و ساختاری بدن دارند.پروتئین مورد نیاز بدن پرنده در واقع نیازمندی به اسید های آمینه است که  اجزای ساختاری پروتئین ها و حاصل تجزیه ی  آنها هستند. در ساختار فیزیولوژیک (زیستی) در بدن ۲۰ نوع اسید آمینه شرکت دارند که نیمی از آنها ضروری (باید از طریق جیره فراهم شوند) و نیمی دیگر غیر ضروری هستند.

در ساختمان تمام اسیدهای آمینه یک گروه کربوکسیل (COOH) و یک گروه آمینو (NH) وجود دارد که هر دو به یک کربن (کربن آلفا) متصلند و به همین دلیل آمینو اسید نامیده می شوند (شکل-۲) (۱) (Dozier et al., 2008).

فقدان یک اسید آمینه علی رغم حضور سایر اسید های آمینه، پروتئین سازی را متوقف می­کند.  بر این اساس در علم تغذیه قانون حداقل یا قانون بشکه[۱] مطرح می شود. فرض کنید اگر بشکه ای داشته باشیم که تیرک های مختلف آن، اسیدهای آمینه ی مختلف باشد، درصورتیکه متیونین اسید آمینه ای با مقدار کم باشد، ظرفیت بشکه یا ظرفیت سنتز پروتئین را می تواند تحت تاثیر قرار دهد (شکل۳). مثلا متیونین اگر در جیره کمتر از نیاز باشد، میزان پروتئین سازی محدود به مقدار همین اسید آمینه خواهد شد و سایر اسیدهای آمینه اضافی نه تنها در ساخت پروتئین کمک نخواهند نمود بلکه به دلیل دفع بصورت اسید اوریک، فشار متابولیکی مضاعف بر برخی اندام ها(کبد و کلیه) و حتی کمبود اسید آمینه گلایسین در بدن را سبب می شوند (۲).

بنابراین تمام اسیدهای آمینه ای که بالاتر از ظرفیت بشکه (تیرک شکسته/ظرفیت سنتز پروتئین) قرار دارند، ذخیره نشده، وارد چرخه ی متابولیسم شده و دفع می شوند. بنابراین دفع نیتروژن بالا رفته، مقدار نیتروژن در مدفوع زیاد شده و میزان آمونیاک در سالن پرورش بالا می رود. بنابراین برای ممانعت از این اشتباه (افزایش یک اسید آمینه در صورت عدم تامین اسیدهای آمینه دیگر) بایستی احتیاجات را به صورت درست و مناسبی تعیین نماییم.

روش­های تعیین احتیاجات پروتئینی طیور:

طیور در ابتدا بر پایه پروتئین خام تغذیه می شدند. تحقیقات بعدی نشان داد که تنظیم جیره ها بر اساس اسیدهای آمینه دقیق تر از پروتئین خام است و با توسعه روش های دقیق تر تعیین قابلیت هضم اسیدهای آمینه استفاده از روش اسیدهای آمینه قابل هضم مطرح شد و امروزه روش پروتئین ایده آل توجه محققین علاقمند به موضوع تغذیه پروتئین در طیور را به خود معطوف  ساخته که نسبت به سایر روش ها از دقت بالاتری برخوردار است و شاید در آینده با احتیاجات بر اساس الگوی دقیق اسیدهای آمینه بافت تعیین گردد (شکل۴).

از آنجائیکه بیشتر ازت خوراک بصورت پروتئین وجود دارد بیان احتیاجات ازت حیوانات و وضعیت ازت خوراک بر اساس پروتئین خام امری معمول و تقریباً رایج بوده است. از لحاظ شیمیایی، میزان پروتئین خام یک خوراک  با تعیین میزان ازت آن که توسط ایجاد تغییراتی در روش کلاسیک کلدال، محاسبه می شود. مقادیر حاصل از این روش اغلب  فرم های مختلف ازت را شامل می شود. در محاسبه میزان پروتئین خام خوراک از روی ازت آن دو فرض وجود دارد.  طبق فرض اول تمام ازت خوراک بصورت پروتئین  بوده و  بر اساس فرض دوم، پروتئین خوراک حاوی ۱۶۰ گرم ازت در کیلوگرم است و لذا پروتئین خام از ضرب کردن ازت خوراک (گرم در کیلوگرم) در عدد ۲۵/۶ حاصل می شود. درحقیقت اشکالاتی بر هر دو فرض  وارد است. زیرا محتوای پروتئینی خوراک های مختلف میزان ازت متفاوتی دارند و بنابراین برای هر خوراک باید از ضریب متفاوتی در تبدیل ازت به پروتئین استفاده شود. این فرض نیز که تمام ازت خوراک بصورت پروتئین وجود دارد نادرست است ، زیرا ممکن است بسیاری از ترکیبات ازته ساده نظیر آمیدها، اسیدهای آمینه، گلیکوزیدها، آلکالوئیدها، نمک های آمونیوم و لیپیدها مرکب نیز موجود باشند (۳)

روش های مختلفی جهت تعیین نیاز اسیدهای آمینه در پرنده وجود دارد (۴)

• روش فاکتوریل/ روش محاسباتی[۲]
• روش های تجربی (۱- مکمل سازی درجه بندی شده ۲- رقیق سازی متوالی)
• روش اکسیداسیون اسیدآمینه معرف:

روش فاکتوریل (تفکیک نیازها):

پروتئین مورد نیاز بدن در هر بخش تفکیک می شود. بدین شکل که نیاز به یک اسید آمینه به ۳ بخش اصلی تقسیم می شود. قسمتی به عنوان پروتئین بدن[۳]، قسمتی برای نگهداری[۴] و قسمتی برای ساخت و تولید پر[۵]  مورد استفاده قرار می گیرد. در هر برهه ای از زمان، حاصل جمع این سه بخش پروتئینی، مقداری از اسید آمینه را که برای انجام وظایف طبیعی موجود زنده موردنیاز است را مشخص می کند (شکل۳).

مکمل سازی درجه بندی شده [۶] در این روش پاسخ پرنده به سطوح مختلف اسید آمینه های آمینه مورد آزمایش قرار می گیرد و با تحلیل منحنی های رگرسیون، مقدار بهینه هر اسید آمینه تعیین می گردد ( شکل۵).

روش رقیق سازی متوالی [۷] 

این روش مبتنی بر قانون بشکه است. براساس مطالعاتی که انجام شده است، جیره ای تحت عنوان Summit diet تهیه می شود. این جیره حدود ۶/۱ برابر نیاز اسید آمینه و ۸/۱ برابر پروتئین دارد. یک خط فرضی نیز که مشخص کننده مقدار نیاز است وجود دارد که مقدار آن نیز مجهول است. براساس قانون حداقل، اگر مقدار یک اسید آمینه را کم کنیم تا زمانی که این مقدار کاهش یافته به خط فرضی نیاز نرسیده باشد راندمان استفاده از پروتئین و ابقاء آن تغییری نخواهد کرد. درصورتیکه مقدار اسید آمینه ی مورد بررسی، بیشتر از مقدار نیاز در جیره کاهش پیدا کند، کاهش در میزان ابقاء پروتئین اتفاق می افتد (شکل۷).

روش اندازه گیری اکسیداسیون اسیدهای آمینه معرف [۸]:

این روش مبنی بر چند اصل است (شکل ۸):

• کمبود یک اسید آمینه خاص موجب محدود شدن ساخت پروتئین می شود و در نتیجه اسیدهای آمینه مازاد می شوند.
• کاتابولیسم اسیدهای آمینه مازاد با ساخت پروتئین بطور معکوس ارتباط دارند.
• اندازه گیری اکسیداسیون اسید آمینه معرف نشان دهنده تفکیک اسید آمینه سنتزی از اسیدآمینه اکسید شده  می باشد.
• میزان اکسیداسیون با استفاده از ایزوتوپ های کربن ۱۳ و ۱۴ در دی اکسیدکربن تولیدی اندازه گیری می شود.
• مقدار اضافی اسیدهای آمینه غیر محدود کننده تابعی از مصرف یا قابلیت دسترسی جیره ای اسید آمینه محدود کننده است.

فنیل آلانین، لیزین، لوسین و متیونین به عنوان اسید های آمینه های معرف انتخاب می شوند که ذخیره کمی در بدن دارند و بجز پروتئین سازی در سایر مسیرهای متابولیسمی شرکت نمی کنند.

با تحقیقات بیشتر، جیره ها بر اساس اسیدهای آمینه فرموله شدند اگرچه این داده ها هم برای تنظیم جیره خیلی کامل نبودند. سپس در صنعت، تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی برای اسیدهای آمینه و فرموله کردن جیره بر اساس پیش بینی محتوای اسیدآمینه در پروتئین خام خوراک انجام شد. کیفیت پروتئین جیره به وسیله بیان مقدار کل اسیدهای آمینه ضروری یا اسیدهای آمینه ای که امکان کمبود آنها بیشتر است نشان داده می شود. جیره های عملی طیور عمدتاً بر پایه غلات بوده و ارزیابی خوراک ها بعنوان منابعی از پروتئین برای آنها، در واقع شامل روشی برای اندازه گیری توانایی آنها در تکمیل کمبودهای اسیدآمینه ای غلات است (عمدتاً لیزین و  متیونین).

نتیجه استفاده از مکمل اسیدهای آمینه سنتزی و همچنین روش جیره نویسی با مدل مفهوم اسیدآمینه ایده آل کاهش سطح پروتئین جیره است. هنگام تأمین میزان کافی از اسیدهای آمینه محدودکننده از منابع پروتئینی با کیفیت پایین مقدار پروتئین خام جیره افزایش می یابد که حاوی مقادیر مازاد سایر اسیدهای آمینه به جز اسید آمینه محدود کننده خواهد بود. این مقادیر مازاد نمی توانند مورد استفاده قرار بگیرند و سرانجام باید کاتابولیسم شوند که این مسئله باعث افزایش دفع نیتروژن بصورت اسیداوریک خواهدشد. بنابراین، یک جیره متوازن که بتواند میزان کافی از اسید آمینه محدود کننده را در سطح پایین تر پروتئین و بدون مقادیر مازاد سایر اسیدهای آمینه تامین کند، منجر به افزایش بازده پروتئین جیره و کاهش دفع نیتروژن خواهد شد. این مسئله باعث بهبود کیفیت بستر و در نتیجه آسایش پرنده و بهبود کیفیت لاشه می شود. افزایش نگرانی­ها  در مورد جنبه های زیست محیطی تولیدات دامی ممکن است منجر به در نظر گرفتن عواملی مثل آلودگی نیتروژن و فسفر بصورت پارامترهایی در هنگام جیره نویسی شوند. از آنجاییکه نظریه پروتئین ایده آل قادر است یک نسبت دقیق از اسیدهای آمینه را ارائه کرده و دفع نیتروژن را نیز به حداقل برساند می تواند نقش اساسی در تغذیه طیور داشته باشد. از جمله فواید این روش این است که الف) به این وسیله تغییرات احتیاجات اسیدآمینه قابل هضم نسبت به لیزین آسان تر قابل ارزیابی و اصلاح است و ب) پاسخ آن به تحقیقات رو به رشد اصلاح نژادی که با تغییر ژنتیک نیازها نیز تغییر می کند سریع تر است.

مفهوم پروتئین ایده آل:

پروتئین ایده آل عبارت است از پروتئینی که در آن تعادل دقیق اسیدهای آمینه مورد نیاز برای حداکثر عملکرد پرنده و حداقل نیتروژن دفعی  در نظر گرفته می شود. در این روش نسبت های ایده آل سایر اسیدهای آمینه به لیزین مبنای کار می باشد. علت استفاده از لیزین به عنوان مبنا این است که ۱) ارزیابی و سنجش لیزین نسبت به سایر اسیدهای آمینه آسان تر است، ۲) اطلاعات بیشتری از لیزین نسبت به سایر اسیدهای آمینه در دست است، ۳) لیزین فقط در افزایش ذخیره پروتئینی بدن استفاده می شود و سهم بسیار اندکی در تامین احتیاجات نگهداری و ساخت پر و سایر اجزای بدن بازی می کند و ۴) لیزین در تغذیه جوجه های گوشتی بعد از متیونین دومین اسیدآمینه محدود کننده می باشد (۴).

تاریخچه شکل گیری پروتئین ایده آل:

دو دانشمند تغذیه طیور در دانشگاه ایلینویز به نام های میچل و اسکات، اوایل دهه شصت دیدگاه پروتئین ایده آل را پایه گذاری کردند. تلاش های اولیه برای رسیدن به رشد قابل قبول در جوجه هایی که جیره حاوی اسیدهای آمینه سنتزی دریافت می کردند بر پایه مشابه سازی ترکیب اسیدهای آمینه پروتئین های مختلف مثل تخم مرغ و کازئین بنیان گذاری شده بود و اکثر این تلاش ها ناموفق بودند (۵).

طی تحقیقاتی در همین زمینه ثابت شد که اسیدهای آمینه غیر ضروری گلیسین(یا سرین) و پرولین برای حداکثر رشد جوجه ها جزء اسیدهای آمینه ضروری می باشند. برخی تحقیقات منجر به بوجود آمدن الگوی اسیدهای آمینه ایده آل بر اساس ترکیب لاشه پرنده شد. اگرچه این الگو بعنوان شروع استفاده شد ولی به دلیل در نظر نگرفتن احتیاجات نگهداری و سایر عوامل دینامیک حیات حیوان نمی توان از آن استفاده کرد.

 بررسی ها نشان داده است که اسید گلوتامیک کاملا در تأمین کل نیاز ازت غیر پروتئینی موثر است. تعادل اسیدهای آمینه میتواند تأثیر اساسی بر روی بازده جیره و مصرف خوراک داشته باشد.

الگوی پروتئین ایده آل برای جوجه های گوشتی:

بیشتر مطالعاتی که نسبتهای ایده آل اسیدهای آمینه ضروری به لیزین را ایجاد کرده اند، با جوجه های ۱ تا ۲۱ روزه انجام شده اند. در دوره ۲۱ تا ۴۲ روزگی، نسبتهای ایده آل به لیزین برای بعضی از اسیدهای آمینه مثل اسیدهای آمینه گوگرددار، ترئونین و تریپتوفان بواسطه تغییر در احتیاجات نگهداری باید بالاتر باشد. این اعداد بیشتر براساس کارهای انجام شده در دانشگاه ایلینویز بدست آمده اند و بنابراین پروتئین ایده آل ایلینویز برای جوجه های گوشتی (Illinois Ideal chick protein یا IICP) نام گرفت (۶).

بالانس اسید های آمینه به صورت الگوی ایده آل منجر به مصرف بهینه ی نیتروژن می شود. از آنجاییکه عوامل متعددی بر نیاز اسید های آمینه اثرگذار است، به نظر نمی رسد توصیه هایی که در شرایط آزمایشگاهی به دست آمده اند، در شرایط عملی قابل استفاده باشند.

اطلاعات پایه ای در ارتباط با نظریه پروتئین ایده آل:

برای فهم کامل و درست تر این نظریه درک مفاهیم زیر مورد نیاز می باشد:

• اغلب پروتئین های کامل یا دست نخورده (Intact protein) حاوی اسیدهای آمینه نوع L می باشند. اما اسیدهای آمینه آزاد سنتزی بصورت DL هستند. در طیور اسیدهای آمینه فقط به شکل L مصرف می شوند به جز در مورد متیونین که هر دو ایزومر D و L آن در طیور بخوبی جذب و استفاده می شود.
• برای سنتز اسیدهای آمینه غیر ضروری، اسیدگلوتامیک (در درجه اول)، گلیسین، پرولین و دی آمونیوم سیترات منابع مناسب تامین نیتروژن هستند.
• در تامین نیتروژن، اسیدهای آمینه ضروری راندمان کمتری نسبت به اسیدگلوتامیک دارند.
• سولفات غیرآلی می تواند تقریبا ۱۵درصد از نیاز سیستئین را تأمین کند.
• خوراک های بر پایه گوشت حاوی پپتیدهای گلوتاتیون و کارنوزین هستند. این ترکیبات به عنوان پیش سازهای کاملاً مؤثر سیستئین و هیستیدین می باشند.
• حیوانات با گوشت خالص بیشتر نسبت به حیوانات چاق با میزان چربی بالا بیشتر احتیاج به اسیدآمینه بالاتری دارند و جیره های با انرژی بالا باید اسید آمینه بیشتری داشته باشد.
• هنگام بیان نیاز اسیدهای آمینه بصورت درصد جیره، جوجه های نر نسبت به جوجه های ماده احتیاج به اسیدآمینه بیشتری دارند.
• کاهش در مصرف اختیاری خوراک به واسطه استرس (گرما، تراکم بالا، بیماری) تأثیر جزئی بر روی احتیاج اسیدآمینه به صورت درصد جیره دارد.

نتایج آزمایشات انجام شده در رابطه با پروتئین ایده آل:

بیکر و هان (۱۹۹۴) طی آزمایشی احتیاجات اسید آمینه ای برآورد شده توسط NRC  (۱۹۸۴) و NRC (1994) و IICP را مقایسه نموده و برای برخی از اسیدهای آمینه نسبت های جدیدی برآورد نمودند (جدول۱) (۶).

اگر سطح پروتئین ایده آل جیره در مرحله اول زندگی جوجه ها (۰تا۱۴ روزگی) کمتر از حد مطلوب باشد فقط مقدار کمی از آن درمراحل بعد جبران می شود، ضمن اینکه بالا بردن سطح پروتئین ایده آل در مرحله پایانی هزینه بیشتری دارد. همچنین سطوح بالای پروتئین ایده آل در مرحله آغازین اثر کمی بر روی دفع نیتروژن نسبت به کل نیتروژن دفعی در کل دوره دارد (زیرا در دوره آغازین مقدار خوراک کمی مصرف می کنند).

 تحقیقات آینده در تغذیه اسیدهای آمینه:

نسبت پروتئین ایده آل هم نمی تواند مرحله نهایی تعیین احتیاجات دقیق حیوان با شد. به نظر می رسد مرحله بعدی نیاز به مدلی دارد که بطور واقعی نیازهای اسیدآمینه ای را برای ذخیره در عضله بافت ها محاسبه کند. وقتی محصول نهایی تولید می شود باید با کمترین ورودی، مقدار عضله بافت ها به حداکثر برسد. به منظور تولید حداکثر مقدار عضله لازم است که چندین پارامتر تعیین گردند که نرخ ذخیره پروتئین پارامتر اصلی است. در این روش، ترکیب اسیدآمینه ای تمام بافت های بدن تعیین و مقدار اسیدآمینه مورد نیاز بر اساس مجموع آنها برآورد می شود و عدد قابلیت هضم اقلام خوراکی نیز راندمان استفاده از آنها (واحد اسیدآمینه قابل هضم ورودی نسبت به اسید آمینه ذخیره شده) را نشان می دهد. این روش اصطلاحا اسیدهای آمینه دقیق بافتی ( Exact Tissue Amino Acids) خوانده می شود (۷).

رفرنس

1. Dozier III W, Kidd M, Corzo A. Dietary amino acid responses of broiler chickens. Journal of Applied Poultry Research. 2008;17(1):157-67.
2. Lemme A, Naranjo V, de Paula Dorigam JC. Utilization of Methionine Sources for Growth and Met+ Cys Deposition in Broilers. Animals. 2020;10(12):2240.
3. Kidd M, Tillman P. Key principles concerning dietary amino acid responses in broilers. Animal Feed Science and Technology. 2016;221:314-22.
4. van Milgen J, Dourmad J-Y. Concept and application of ideal protein for pigs. Journal of Animal Science and Biotechnology. 2015;6(1):15.
5. Mitchell Hl. Comparative nutrition of man and domestic animals: Elsevier; 2012.
6. BAKER DH, Han Y. Ideal amino acid profile for chicks during the first three weeks posthatching. Poultry Science. 1994;73(9):1441-7.
7. Bryden WL, Li X. Amino acid digestibility and poultry feed formulation: expression, limitations and application. Revista Brasileira de Zootecnia. 2010;39:279-87.

[۱] Barrel low

[۲] Factorial approach

[۳] Body protein

[۴] Maintenance

[۵] Feather protein

[۶] Dose response

[۷] Sequential dilution Technique

[۸] indicator amino acid oxidative