ماتریکس ولیو آنزیم های خوراک، یک حقیقت علمی است یا یک فریب تجاری؟

تیم علمی-تحقیقاتی شرکت لعل حیات وسام

دکتر فخرالدین عابد، دکتر تیمور لطیفی، مهندس ضیاالدین عابد، خانم دکتر محمدپور و خانم جهاندار

چکیده:

استفاده از آنزیم ­های صنعتی در تغذیه طیور، موجب بهبود قابلیت هضم اجزای خوراک می شود و امکان استفاده از اقلام بیشتر را برای متخصصین تغذیه طیور فرآهم می­ کند. آنزیم­ هایی مانند فیتاز، زایلاناز، پروتئاز و گلوکاناز رایج ترین آنزیم­ ها در این زمینه هستند. عدم بهینه­ سازی قابلیت هضم مواد خوراکی موجب زیان­ های اقتصادی پرورش دهندگان و افزایش آلودگی محیط زیست می­ شود. هر چند مزیت­ های متعددی در مورد استفاده از آنزیم ­های مختلف در پرورش طیور به اثبات رسیده است، اما نکات مبهم زیادی برای مصرف کنندگان این دسته از افزودنی­ ها وجود دارد. از جمله این نکات مبهم، کاربرد اصطلاحی به نام ماتریکس ولیو [۱] (یا ارزش تغذیه­ ای) آنزیم­ هاست.

متأسفانه مفهوم استفاده از ماتریکس ولیو برای افزودنی ­ها جهت توجیه هزینه آنها، بیش از آن که به عنوان یک مفهوم علمی مطرح باشد، کاربرد تجاری یافته است، چرا که چگونگی تعیین ماتریکس ولیو، اعتبار آن، و نحوه به کارگیری آن (برای مثال تطابق سوبسترا و آنزیم به کارگرفته شده) مباحث پیچیده علمی است و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

مقـدمه :

اقلام خوراکی مورد استفاده در تغذیه طیور به دلایل مختلفی قابلیت هضم کاملی ندارند و همواره مقادیری از مواد مغذی به صورت فضولات دفع می­ شوند [۱]. در صنعت، ممکن است پرنده با چالش­ های متعددی از جمله بیماری و استرس مواجهه شود که منجر به دفع مقادیر قابل توجه مواد مغذی از طریق دستگاه گوارش می­ شود [۲]. استفاده از آنزیم­ های مختلف در جیره یکی از راهکارهای کاهش این مشکل می­ باشد. مهم ترین آنزیم ­هایی که در صنعت تولید خوراک مورد استفاده قرار می­ گیرند شامل: فیتازها و آنزیم ­های تجزیه کننده پلی­ ساکاریدهای غیر نشاسته­ ای (NSPآزها) هستند که روی قابلیت هضم مواد مغذی مؤثرند. معمولاً مقدار استفاده از این آنزیم­ ها ناچیز ولی تأثیر آنها بر قابلیت هضم قابل توجه است، به طوری که استفاده از مقادیر درست این دسته از آنزیم ­ها می ­تواند حدود ۱۰۰ کیلوکالری میزان انرژی متابولیسم را در پرنده افزایش دهد [۳, ۴]. بنابراین استفاده از آنزیم ها می­تواند مقدار استفاده از روغن جیره (که قیمت بالاتری دارد) را حدود ۲% کاهش دهد و امکان جایگزین شدن همین مقدار روغن را با ذرت (که قیمت پایین­ تری دارد) فراهم نماید.

متخصصین تغذیه به این نوع از اثرات در فرموله کردن جیره اصطلاحاً ((ماتریکس ولیو)) می­ گویند. در صورتی که نوع و مقدار مناسب آنزیم در جیره مورد استفاده قرار بگیرد و مقدار علمی و منطقی ماتریکس ولیو برای آن در نظر گرفته شود، هزینه جیره بدون تاثیر منفی بر عملکرد پرنده کاهش خواهد یافت و منجر به مزیت اقتصادی خواهد شد، اما اگر نوع و مقدار مناسب آنزیم مد نظر قرار نگیرد و یا مقدار ماتریکس ولیوی غیرمنطقی برای آن لحاظ شود، عملکرد پرنده از طرق مختلف تحت تأثیر قرار گرفته و نه تنها مزیت اقتصادی حاصل نخواهد شد بلکه موجب کاهش کیفیت و کمیت تولید، افزایش بیماری و تلفات در گله می­ شود. ماتریکس ­ها بر اساس آزمایشات قابلیت هضم، کیفیت لاشه، رشد و در نهایت عملکرد پرنده تعیین می­ شوند [۴].

[۱] Matrix Value

شکل۱- لزوم استفاده از آنزیم­های متعدد در جیره های تجاری طیور