تیم علمی-تحقیقاتی شرکت لعل حیات وسام
دکتر فخرالدین عابد، دکتر تیمور لطیفی، مهندس ضیاالدین عابد، خانم دکتر محمدپور و خانم جهاندار
استفاده از آنزیم های صنعتی در تغذیه طیور، موجب بهبود قابلیت هضم اجزای خوراک می شود و امکان استفاده از اقلام بیشتر را برای متخصصین تغذیه طیور فرآهم می کند. آنزیم هایی مانند فیتاز، زایلاناز، پروتئاز و گلوکاناز رایج ترین آنزیم ها در این زمینه هستند. عدم بهینه سازی قابلیت هضم مواد خوراکی موجب زیان های اقتصادی پرورش دهندگان و افزایش آلودگی محیط زیست می شود. هر چند مزیت های متعددی در مورد استفاده از آنزیم های مختلف در پرورش طیور به اثبات رسیده است، اما نکات مبهم زیادی برای مصرف کنندگان این دسته از افزودنی ها وجود دارد. از جمله این نکات مبهم، کاربرد اصطلاحی به نام ماتریکس ولیو [۱] (یا ارزش تغذیه ای) آنزیم هاست.
متأسفانه مفهوم استفاده از ماتریکس ولیو برای افزودنی ها جهت توجیه هزینه آنها، بیش از آن که به عنوان یک مفهوم علمی مطرح باشد، کاربرد تجاری یافته است، چرا که چگونگی تعیین ماتریکس ولیو، اعتبار آن، و نحوه به کارگیری آن (برای مثال تطابق سوبسترا و آنزیم به کارگرفته شده) مباحث پیچیده علمی است و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
اقلام خوراکی مورد استفاده در تغذیه طیور به دلایل مختلفی قابلیت هضم کاملی ندارند و همواره مقادیری از مواد مغذی به صورت فضولات دفع می شوند [۱]. در صنعت، ممکن است پرنده با چالش های متعددی از جمله بیماری و استرس مواجهه شود که منجر به دفع مقادیر قابل توجه مواد مغذی از طریق دستگاه گوارش می شود [۲]. استفاده از آنزیم های مختلف در جیره یکی از راهکارهای کاهش این مشکل می باشد. مهم ترین آنزیم هایی که در صنعت تولید خوراک مورد استفاده قرار می گیرند شامل: فیتازها و آنزیم های تجزیه کننده پلی ساکاریدهای غیر نشاسته ای (NSPآزها) هستند که روی قابلیت هضم مواد مغذی مؤثرند. معمولاً مقدار استفاده از این آنزیم ها ناچیز ولی تأثیر آنها بر قابلیت هضم قابل توجه است، به طوری که استفاده از مقادیر درست این دسته از آنزیم ها می تواند حدود ۱۰۰ کیلوکالری میزان انرژی متابولیسم را در پرنده افزایش دهد [۳, ۴]. بنابراین استفاده از آنزیم ها میتواند مقدار استفاده از روغن جیره (که قیمت بالاتری دارد) را حدود ۲% کاهش دهد و امکان جایگزین شدن همین مقدار روغن را با ذرت (که قیمت پایین تری دارد) فراهم نماید.
متخصصین تغذیه به این نوع از اثرات در فرموله کردن جیره اصطلاحاً ((ماتریکس ولیو)) می گویند. در صورتی که نوع و مقدار مناسب آنزیم در جیره مورد استفاده قرار بگیرد و مقدار علمی و منطقی ماتریکس ولیو برای آن در نظر گرفته شود، هزینه جیره بدون تاثیر منفی بر عملکرد پرنده کاهش خواهد یافت و منجر به مزیت اقتصادی خواهد شد، اما اگر نوع و مقدار مناسب آنزیم مد نظر قرار نگیرد و یا مقدار ماتریکس ولیوی غیرمنطقی برای آن لحاظ شود، عملکرد پرنده از طرق مختلف تحت تأثیر قرار گرفته و نه تنها مزیت اقتصادی حاصل نخواهد شد بلکه موجب کاهش کیفیت و کمیت تولید، افزایش بیماری و تلفات در گله می شود. ماتریکس ها بر اساس آزمایشات قابلیت هضم، کیفیت لاشه، رشد و در نهایت عملکرد پرنده تعیین می شوند [۴].
[۱] Matrix Value
شکل۱- لزوم استفاده از آنزیمهای متعدد در جیره های تجاری طیور